فاضلاب نوع خاصی از آب مصرف شده توسط انسان در محیط های مسکونی، صنعت، کشاورزی و غیره است که پارامترهای کیفی و شیمیایی آن با تغییر مواجه شده اند. با توجه به منشا و منبع تولید فاضلاب، نوع آلاینده های موجود در آن متفاوت بوده و بر همین اساس با روش های مختلفی تصفیه میشود. در ادامه به سوالاتی از قبیل فاضلاب چیست، پساب چیست، انواع فاضلاب کدامند، منابع تولید فاضلاب، نحوه تصفیه، مزایا و معایب استفاده از آن چیست پاسخ خواهیم داد.
فاضلاب چیست؟
در حالت کلی تعریف فاضلاب، به کلیه آب های مصرفی که پارامترهای بیولوژیکی، شیمیایی و فیزیکی آن تغییر یافته و در مصرف قبل قابل استفاده نباشد گفته می شود. به عبارت دیگر، هر نوع آبی که آلاینده های فیزیکی و مواد شیمیایی، باکتری و سایر میکروارگانیسم ها به دلیل فعالیت های انسانی، کشاورزی و صنعتی وارد آن شود، فاضلاب گفته میشود.
به عنوان مثال، آبی که در ساختمان های مسکونی در شستشوی ظروف و لباس، استحمام، شستشوی میوه و مواد غذایی مصرف میشود، به فاضلاب تبدیل می شود. چون بو، طعم، رنگ و سایر پارامترهای کیفی آب تغییر یافته و مجدد نمی توان از آن برای شستشوی ظروف و غیره استفاده کرد. در بخش های صنعتی نیز آب کاربرد زیادی دارد و با مواد مختلفی آلوده شده و در نهایت به فاضلاب تبدیل می شود.
پساب چیست؟
فاضلاب های صنعتی و بهداشتی بعد از ورود به تجهیزات تصفیه فاضلاب با تصفیه خانه ها چند فرآیند را طی کرده و بخش زیادی از آلاینده های خود را از دست می دهند. به خروجی تصفیه خانه ها و در حالت کلی هر نوع فاضلاب تصفیه شده اصطلاحا پساب گفته می شود.
تفاوت پساب و فاضلاب چیست؟
پساب و فاضلاب دو اصطلاح بسیار پرکاربرد در صنعت تصفیه فاضلاب هستند که در اغلب مواقع با هم یکسان در نظر گرفته میشوند. اصلی ترین تفاوت فاضلاب و پساب در این است که پساب به فاضلاب خروجی از تصفیه خانه ها گفته میشود؛ خروجی تصفیه خانه می تواند فاضلاب تصفیه شده باشد یا غیرتصفیه. این در حالیست که فاضلاب به آب تغییر یافته از نظر ویژگی های فیزیکی، بیولوژیکی و شیمیایی گفته میشود و هنوز تصفیه ای روی آن انجام نشده است.
منابع تولید فاضلاب چیست؟
آب در تمام صنایع و هر محیطی که انسان در آن حضور داشته باشد استفاده میشود و در نهایت بخش زیادی از آن به فاضلاب تبدیل خواهد شد. برخی از منابع تولید فاضلاب عبارتند از:
- کارخانجات تولید مواد شیمیایی
- صنایع پتروشیمی
- صنایع تولید فلزات و متالورژی
- کارخانجات تولید کاغذ و خمیر کاغذ
- صنایع نساجی و رنگرزی
- صنایع غذایی و نوشیدنی
- صنایع داروسازی
- کارخانجات تولید پلاستیک و پلیمر
- صنایع تولید چرم و محصولات چرمی
- صنایع تولید سیمان و بتن
- کارخانجات تولید مواد شوینده و آرایشی
- صنایع تولید لاستیک و تایر
- صنایع خودروسازی
- کارخانجات تولید مواد معدنی و استخراج معادن
- صنایع تولید انرژی (نیروگاه‌ها)
- کارخانجات تولید الکترونیک و تجهیزات الکتریکی
- صنایع تولید محصولات نفتی و پالایشگاه‌ها
- خانه‌های مسکونی
- آپارتمان‌ها و مجتمع‌های مسکونی
- مدارس و دانشگاه‌ها
- بیمارستان‌ها و مراکز درمانی
- هتل‌ها و مراکز اقامتی
- رستوران‌ها و کافه‌ها
- ادارات و ساختمان‌های تجاری
- فرودگاه‌ها و ایستگاه‌های حمل و نقل عمومی
- مراکز خرید و بازارها
- تأسیسات ورزشی و استخرها
- پادگان‌ها و مراکز نظامی
- پارک‌ها و مراکز تفریحی
- مساجد و اماکن مذهبی
- کارخانه‌ها و کارگاه‌های کوچک تولیدی
انواع فاضلاب چیست؟
فاضلاب دارای تنوع بسیار زیادی از نظر نوع آلاینده ها، رنگ، طعم و بو و غیره است و بر همین اساس روش مناسب برای تصفیه آن انتخاب می شود. انواع فاضلاب را می توان بر اساس نوع آلاینده های موجود در آن در گروه های زیر دسته بندی کرد:
فاضلاب صنعتی
یکی از خطرناک ترین انواع فاضلاب، فاضلاب تولید شده در بخش های صنعتی است. اما دلیل نگرانی باین این نوع فاضلاب چیست؟ در بخش های صنعتی مقدار زیادی ترکیبات شیمیایی، فلزات سنگین، مواد آلی، ذرات روغنی و کلوئیدی وارد فاضلاب می شود. در نهایت این ترکیبات به آب های سطحی و سفره های آب زیرزمینی وارد شده و تهدید بزرگی برای محیط زیست و سلامت انسان و سایر جانداران تبدیل می شود.
میزان آلودگی این نوع فاضلاب به اندازه ای زیاد است که کارخانه ها و شهرک های صنعتی اجازه تخلیه فاضلاب بدون تصفیه را به محیط زیست ندارند. در اغلب این صنایع پکیج تصفیه فاضلاب صنعتی استفاده شده و چند مرحله تصفیه بر روی فاضلاب آنها اجرا می شود.
فاضلاب بهداشتی یا انسانی
یکی دیگر از انواع فاضلاب، فاضلاب بهداشتی یا انسانی است. منشا اصلی تولید این فاضلاب ها انسان و فعالیت های مختلف آن از جمله استحمام، شستشوی لباس و غیره است. از مهم ترین ویژگی این نوع فاضلاب می توان به پایین بودن مقدار مواد شیمیایی و بالا بودن مواد آلی، باکتری ها، پاتوژن و میکروارگانیسم ها اشاره کرد. به همین دلیل این نوع فاضلاب نیز خطرناک بوده و با پکیج تصفیه فاضلاب بهداشتی می توان کیفیت آن را به سطح مطلوبی افزایش داد. در بسیاری از جوامع شهری این نوع فاضلاب وارد شبکه فاضلاب شهری شده و در نهایت به تصفیه خانه ها انتقال داده می شوند.
فاضلاب بیمارستانی
یکی دیگر از انواع فاضلاب که خطرات زیادی دارد، فاضلاب بیمارستانی است. آب در بخش های درمانی کاربرد زیادی دارد و بعد از مصرف مقدار زیادی مواد دارویی، مواد شیمیایی، دترجنت، مواد رادیواکتیو، خون، پاتوژن ها، چربی و غیره وارد آن می شود. به همین دلیل ورود مستقیم این نوع فاضلاب به محیط زیست برابر با شیوع بیماری های گوناگون است.
با توجه به اینکه در فاضلاب بیمارستانی ترکیبات شیمیایی و بیولوژیکی به مقدار زیاد وجود دارد، لذا نیاز به تصفیه پیچیده ای خواهد داشت. پکیج تصفیه فاضلاب بیمارستانی در این بخش ها کاربرد دارد، چون امکان اتصال بیمارستان به فاضلاب شهری وجود ندارد.
فاضلاب کشاورزی
مزارع کشاورزی آب زیادی مصرف می کنند و در نهایت خروجی آنها فاضلاب حاوی نیترات و کودهای شیمیایی، آفت کش و علف کش است. در بسیاری از جوامع آب خروجی از مزارع کشاورزی به صورت مستقیم به طبیعت وارد میشود. به همین دلیل بسیاری از آب های سطحی حاوی مقدار زیاد فلزات سنگین و ترکیبات خطرناک هستند و از آنها نمی توان به عنوان آب آشامیدنی استفاده کرد.
فاضلاب سطحی
در خیابان ها و بخش های مختلف شهرها کانال و جوی های آب اجرا میشود تا آب حاصل از بارندگی و شستشوی سطوح به آن انتقال پیدا کند. با عبور آب از سطح خیابان و پیاده روها مقدار زیادی گل و لای، شن و ماسه، ذرات روغنی و غیره وار فاضلاب می شود. این نوع فاضلاب نسبت به سایر انواع آن خطر کمتری دارد و در بسیاری از مواقع بدون تصفیه به طبیعت و محیط زیست وارد می شوند.
انواع فاضلاب از نظر رنگ
همان طور که اشاره شد، با ورود آلاینده های مختلف به فاضلاب به مرور رنگف طعم و بوی آن تغییر می کند. نوع آلاینده هایی که وارد فاضلاب می شوند تاثیر مستقیم بر رنگ آن دارند و به همین دلیل می توان این فاکتور را برای دسته بندی پساب ها استفاده کرد. بر اساس رنگ، انواع فاضلاب عبارتند از:
فاضلاب سیاه
بدترین نوع فاضلاب تولید شده در بخش های شهری و مسکونی، فاضلاب سیاه است. ورود ادرار و مدفوع و فاضلاب سرویس های بهداشتی باعث آلودگی بسیار شدید فاضلاب سیاه شده و به هیچ عنوان نباید وارد محیط زیست شوند. این نوع فاضلاب شامل ادرار، مدفوع، آب مصرفی برای شستشوی ظروف و لباس، استحمام است و به همین دلیل آلودگی آن بالا است. از خطرناک ترین آلاینده های فاضلاب سیاه می توان به باکتری، پاتوژن، انگل، ذرات روغنی و دترجنت ها اشاره کرد.
فاضلاب خاکستری
یکی دیگر از انواع فاضلاب خانگی یا بهداشتی را فاضلاب های خاکستری تشکیل می دهند. در این نوع فاضلاب ادرار و مدفوع وجود ندارد و تنها شامل فاضلاب آشپزخانه و حمام و آب های سطحی است.
فاضلاب زرد
کم خطرترین نوع فاضلاب را فاضلاب های زرد تشکیل می دهند که آلودگی بسیار پایینی دارند. این نوع فاضلاب در اغلب مواقع وارد آب های سطحی و محیط زیست شده و تصفیه نمی شوند. البته مقدار آلودگی فاضلاب زرد در حد صفر نیست، اما نسبت به سایر انواع ذکر شده در بالا کمتر است.
انواع آلاینده های فاضلاب چیست؟
با توجه به نوع فاضلاب، آلاینده هایی که وارد آن میشوند نیز متفاوت هستند. در نهایت بر همین اساس اثر متفاوتی بر روی محیط زیست و سلامت انسان و سایر جانداران دارند. در حالت کلی انواع آلاینده های فاضلاب را می توان به سه دسته تقسیم بندی کرد:
- آلاینده های فیزیکی: این آلاینده ها تکه ها و ذرات جامد معلق موجود در فاضلاب هستند از قبیل تکه های مواد غذایی، شاخ و برگ، تکه های پلاستیک و پارچه و غیره. ورود این نوع آلاینده ها به فاضلاب در نهایت باعث افزایش کدورت میشود و نور به لایه های پایین فاضلاب نفوذ نخواهد کرد. هر اندازه کدورت فاضلاب بالاتر باشد، فتوسنتز در لایه های پایین کمتر انجام شده و اکسیژن کاهش پیدا می کند. در نهایت به دلیل کمبود اکسیژن در آب، خطر مرگ و میر آبزیان وجود دارد.
- آلاینده های مغذی شیمیایی: نوع دیگری از آلاینده های فاضلاب مواد مغذی هستند که باعث رشد و تکثیر میکروارگانیسم ها میشوند. به عنوان مثال، در فاضلاب های حاوی فسفر و نیتروژن باکتری ها با سرعت بالاتری رشد کرده و اکسیژن موجود در آن را مصرف می کنند. در نتیجه پارامتر BOD افزایش پیدا می کند و به تصفیه بیولوژیکی قوی تری نیاز است.
- آلاینده های شیمیایی: از بدترین انواع آلاینده های فاضلاب می توان به مواد شیمیایی و سمی اشاره کرد. ورود این نوع آلاینده ها تاثیر مستقیم بر سلامت انسان، حیوانات و آبزیان و حتی طبیعت اطراف دارد. در فاضلاب های صنعتی و کشاورزی این نوع آلاینده ها به شدت بالا هستند.
پارامترهای اندازه گیری کیفیت فاضلاب چیست؟
حال سوال این است، ملاک و پارامتر برای سنجش کیفیت فاضلاب چیست؟ به عبارت دیگر چطور می توان تشخیص داد که یک نوع فاضلاب نیاز به تصفیه دارد یا خیر و از چه روشی برای آن باید استفاده کرد؟ در صنعت تصفیه فاضلاب پارامترهای کیفی و شیمیایی گوناگونی تعریف شده است که همگی به روش های مختلف آزمایشگاهی و ابزاری قابل اندازه گیری هستند. برخی از این پارامترها عبارتند از:
- BOD فاضلاب: میزان اکسیژن خواهی بیولوژیکی فاضلاب (مقدار اکسیژن مورد نیاز برای تجزیه مواد آلی فاضلاب به کمک باکتری ها)
- COD فاضلاب: میزان اکسیژن خواهی شیمیایی فاضلاب (میزان اکسیژن مورد نیاز برای از بین بردن مواد شیمیایی فاضلاب)
- TSS: مقدار کل جامدات معلق در فاضلاب
- TDS: مقدار کل جامدات محلول در فاضلاب
- TP: مقدار کل فسفر فاضلاب
- پارامتر PH: میزان خاصیت اسیدی فاضلاب
- پارامتر DO فاضلاب: میزان اکسیژن محلول در فاضلاب
- پارامتر MLSS: مقدار کل مواد معدنی و آلی موجود در فاضلاب
مزایای تصفیه فاضلاب چیست؟
در حالت ایده آل هیچ یک از انواع فاضلاب های خانگی و صنعتی نباید به صورت مستقیم و بدون تصفیه وارد محیط زیست و آب های سطحی شوند. چون تمام آلاینده های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی تهدیدی برای سلامت انسان، طبیعت و جاندارن به شمار می روند. مهم ترین دلایل برای تصفیه فاضلاب عبارتند از:
- کاهش آلاینده های فاضلاب و امکان استفاده مجدد از آنها در سایر صنایع و بخش ها
- جلوگیری از ورود آلاینده های خطرناک به طبیعت و سفره های آب زیرزمینی
انواع روش تصفیه فاضلاب چیست؟
بعد از شناسایی نوع فاضلاب و آلاینده های موجود در آن، در نهایت می توان روش و فرآیند مناسب برای تصفیه را انتخاب کرد. با توجه به اینکه تمام انواع فاضلاب های خانگی و صنعتی حاوی مجموعه گسترده ای از انواع آلاینده ها هستند، در نتیجه تنها با یک روش نمی توان تصفیه آنها را انجام داد. در بسیاری از تصفیه خانه ها و پکیج تصفیه فاضلاب چند مرحله تصفیه انجام میشود که هر یک دارای زیرمجموعه های گوناگونی هستند از قبیل:
- تصفیه فیزیکی: در این مرحله تنها تکه های جامد معلق در فاضلاب با کمک تجهیزاتی از قبیل آشغالگیرها جمع آوری می شوند.این روش تاثیری بر پارامترهای کیفی فاضلاب نداشته و تنها روند تصفیه در گام های بعد را آسان تر می کند. علاوه براین، با جمع آوری ذرات جامد معلق در فاضلاب می توان از گرفتگی لوله و تاسیسات در روند تصفیه تا حد زیادی جلوگیری کرد.
- تصفیه بیولوژیکی فاضلاب: به کمک روش های هوازی و بی هوازی باکتری ها مواد آلی موجود در فاضلاب را تجزیه می کنند. این نوع تصفیه دارای تنوع بسیار بالایی بوده و روش ها و فرآیندهای مختلفی برای آن ارائه شده اند. مواد آلی موجود در فاضلاب در این روش توسط میکروارگانیسم ها تجزیه شده و از فاضلاب حذف می شوند. به دلیل عدم استفاده از مواد شیمیایی در روند تصفیه این روش کاربرد گسترده ای در این حوزه پیدا کرده است.
- تصفیه فاضلاب شیمیایی: در این نوع تصفیه با استفاده از مواد شیمیایی گندزدایی، ضدعفونی و از بین بردن ترکیبات مضر خطرناک و انواع فلزات سنگین و غیره حذف می شوند. در تصفیه فاضلاب های صنعتی این روش کاربرد زیادی دارد.
کاربرد انواع فاضلاب تصفیه شده چیست؟
از فاضلاب های تصفیه شده با توجه به کیفیت آنها در بخش های مختلفی می توان استفاده کرد که برخی از آنها عبارتند از:
- آبیاری کشاورزی
- آبیاری فضای سبز و پارک‌ها
- آبیاری زمین‌های ورزشی و گلف
- استفاده در صنایع برای فرآیندهای خنک‌سازی
- استفاده در صنایع برای فرآیندهای شستشو
- استفاده در صنایع تولیدی برای فرآیندهای غیر مستقیم
- تغذیه آبخوان‌ها و سفره‌های آب زیرزمینی
- تصفیه و استفاده مجدد در سیستم‌های آبیاری قطره‌ای
- استفاده در معادن برای کنترل گرد و غبار
- استفاده در سیستم‌های گرمایش و سرمایش غیر مسکونی
- تصفیه و استفاده مجدد در کارواش‌ها
- استفاده در نیروگاه‌ها برای تولید بخار و فرآیندهای خنک‌سازی
- استفاده در ساخت و ساز برای فرآیندهای بتن‌سازی
- استفاده در ایجاد تالاب‌های مصنوعی و زیستگاه‌های طبیعی
- استفاده در باغبانی و گلخانه‌ها
- استفاده در پرورش ماهی و آبزیان
- تولید آب صنعتی برای فرآیندهای تولیدی
- استفاده در تصفیه‌خانه‌های فاضلاب به عنوان آب شستشو
- استفاده در آب‌نمای‌ها و فواره‌های غیر مسکونی
- استفاده در شستشوی خیابان‌ها و معابر شهری
- استفاده در سیستم‌های آتش‌نشانی و مقابله با حریق
- تصفیه و استفاده مجدد در عملیات هیدرولیکی و حفاری
- استفاده در تولید محصولات غیر خوراکی (مانند کاغذ و پارچه)
- استفاده در پروژه‌های احیای اراضی و جلوگیری از بیابان‌زایی
- استفاده در پروژه‌های زیست محیطی و بازسازی اکوسیستم‌ها
طرحی و ساخت تجهیزات تصفیه فاضلاب
در این مطلب درباره فاضلاب چیست مطالبی ارائه شده و انواع آنها معرفی شدند. به عنوان یک نتیجه گیری کلی می توان گفت، به تمام آب های مصرف شده در بخش های صنعتی، شهری و کشاورزی که پارامترهای کیفی آن تغییر کند، فاضلاب گفته میشود. فاضلاب صنعتی، بهداشتی، بیمارستانی، کشاورزی و سطحی از رایج ترین انواع فاضلاب هستند که با روش های فیزیکی، بیولوژیکی و شیمیایی تصفیه آنها انجام می شود. صدرامهاب تولیدکننده انواع تجهیزات تصفیه فاضلاب صنعتی و بهداشتی بوده و محصولات خود را به صورت سفارشی طراحی و تولید می کند. جهت کسب اطلاعات بیشتر و آشنایی با محصولات این مجموعه می توانید از راه های ارتباطی پایین صفحه استفاده کنید.
